Mặc dù hầu hết các quốc gia Mỹ Latinh đã giành được độc lập trên danh nghĩa vào thế kỷ 19 nhưng họ vẫn phụ thuộc về mặt chính trị, kinh tế và văn hóa vào các cường quốc Hoa Kỳ và Châu Âu trong suốt nửa đầu thế kỷ 20.

Đến năm 1960, nhiều người coi sự phụ thuộc này là nguyên nhân dẫn đến tình trạng “kém phát triển” của Mỹ Latinh và nhận thấy rằng tình trạng này có thể được giải quyết tốt nhất thông qua CẢI CÁCH GIÁO DỤC.

Phong trào cải cách tổng quát nhất chỉ đơn giản chấp nhận ý tưởng đạt được sự thay đổi thông qua “hiện đại hóa” để làm cho hệ thống hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, nhà giáo dục người Brazil Paulo Freire (1) lại ủng hộ việc giải phóng tinh thần thông qua sự tự ý thức, một quan điểm có ảnh hưởng trong những năm 1960 và 70 trên khắp Châu Mỹ Latinh. Bởi vì chế độ độc tài chính trị đã thống trị trong suốt những năm 1960 và một phần của thập niên 1970 ở nhiều quốc gia nên phương pháp sư phạm độc đoán đã trở thành thông lệ, đặc biệt là ở Chile.

Vào những năm 1980, cuộc khủng hoảng kinh tế sâu sắc ở Mỹ Latinh đã chứng tỏ có ảnh hưởng lớn nhất đến giáo dục, cản trở mọi hoạt động đổi mới hoặc hiện đại hóa giáo dục công.

(1)Paulo Neves Freire (19 tháng 9 năm 1921 – 2 tháng 5 năm 1997) là một nhà giáo dục và là triết gia, người Brazil. Ông ủng hộ hàng đầu cho phương pháp sư phạm phản biện. Tác phẩm có ảnh hưởng lớn của ông: Sư phạm của những người bị áp bức (Pedagogy of the Oppressed) thường được coi là một trong những văn bản nền tảng của phong trào sư phạm phê phán, và là cuốn sách được trích dẫn nhiều thứ ba trong khoa học xã hội tính đến năm 2016 theo Google Scholar.

Văn hóa bản địa, chủ nghĩa thực dân và kỷ nguyên độc lập chính trị sau Thế chiến II là ba nguyên nhân chính đã ảnh hưởng đến các hình thức giáo dục ở các quốc gia Đông Nam Á: Myanmar hay Miến Điện, Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia, Philipines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam.

Trước năm 1500 CN, giáo dục trong toàn khu vực Đông Nam Á chủ yếu bao gồm việc truyền tải các giá trị văn hóa thông qua cuộc sống gia đình và cộng đồng, được bổ sung bằng một số giảng dạy chính thức về tôn giáo thống trị của mỗi địa phương, như thuyết vật linh, Ấn Độ giáo, Phật giáo, Đạo giáo, Nho giáo, Hồi giáo. Các trường tôn giáo thường có sự tham gia của các nam sinh sống trong những khu nhà khiêm tốn tại nơi ở của một vị thầy, người hướng dẫn họ học tập các kinh sách trong một khoảng thời gian tùy mỗi học sinh.

Với sự xâm nhập của thuộc địa phương Tây sau năm 1500 và đặc biệt là từ đầu thế kỷ 19 đến giữa thế kỷ 20, giáo dục phương Tây—với chương trình giảng dạy chủ yếu theo trình tự cấp lớp, kỳ thi, lịch ấn định và bằng cấp—bắt đầu xâm nhập mạnh mẽ vào trong thị trường địa phương, mang tính là giáo dục thực tiễn. Đối với người dân bản địa, nền giáo dục phương Tây có sức hấp dẫn vì có thể kiếm được việc làm trong chính quyền thuộc địa cũng như trong các cơ sở kinh doanh và thương mại.

Sau Thế chiến II, khi tất cả các khu vực ở Đông Nam Á giành được độc lập chính trị, mỗi quốc gia mới thành lập đều cố gắng đạt được sự phát triển theo kế hoạch – cung cấp giáo dục tiểu học cho mọi người, mở rộng số lượng và chất lượng giáo dục sau tiểu học, đồng thời chuyển trọng tâm vào giáo dục trung học và sau cùng là đại học. Từ nghiên cứu tổng quát, tự do đến giáo dục khoa học và kỹ thuật. Mặc dù văn hóa bản địa vẫn được duy trì thông qua cuộc sống gia đình và tôn giáo truyền thống tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong đời sống người dân, nhưng hầu hết nền giáo dục chính quy trên khắp vùng Đông Nam Á chủ yếu thuộc loại giáo dục phương Tây, thế tục.

Trường học ở tất cả các quốc gia này được tổ chức thành ba cấp chính: tiểu học, trung học và sau trung học tức cao đẳng, đại học. Ngoài ra, các vườn trẻ hay trường mẫu giáo chủ yếu do các nhóm tư nhân điều hành đang dần trở nên phổ biến. Thời gian học tiểu học thông thường là sáu năm. Giáo dục trung học thường được chia thành hai cấp độ ba năm. Nhiều cơ sở giáo dục sau trung học cung cấp các chuyên ngành học thuật và dạy nghề. Bắt đầu từ những năm 1950, giáo dục không chính quy (giáo dục tráng niên) nhằm nâng cao trình độ hiểu biết và kỹ năng nghề nghiệp cho người dân trưởng thành đã mở rộng đáng kể trên toàn khu vực. Hầu hết các quốc gia đều cam kết giáo dục cơ bản bắt buộc, thường là sáu năm nhưng ở Việt Nam có thể lên đến chín năm. Tuy nhiên, việc các chính phủ không có khả năng cung cấp đủ trường học cho dân số ngày càng tăng đã ngăn cản hầu hết mọi người thực hiện đầy đủ mục tiêu phổ cập giáo dục cơ bản.

Ở mỗi quốc gia, Bộ giáo dục trung ương đặt ra các cơ cấu trường học và yêu cầu về chương trình giảng dạy, với một số trách nhiệm giám sát trường học, chương trình giảng dạy và tài chính thường được giao cho các cơ quan giáo dục cấp tỉnh và địa phương. Các cơ quan nghiên cứu và phát triển giáo dục do chính phủ tài trợ đã được thành lập từ những năm 1950 với nỗ lực giúp các quốc gia tự chủ hơn trong việc điều chỉnh giáo dục theo nhu cầu của mình. Hợp tác khu vực trong việc giải quyết các vấn đề giáo dục đã được tăng cường nhờ có tư cách thành viên trong các liên minh như Tổ chức Bộ trưởng Giáo dục Đông Nam Á (SEAMEO) và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Những vấn đề mà hầu hết các hệ thống giáo dục ở Đông Nam Á tiếp tục phải đối mặt là giảm tỷ lệ bỏ học và học lại lớp, cung cấp đủ trường học và giáo viên để phục vụ số lượng trẻ em ngày càng tăng nhanh, tạo cơ hội giáo dục cho khu vực nông thôn, tổ chức chương trình giảng dạy và tiếp cận giáo dục ở các vùng nông thôn, phù hợp với điều kiện văn hóa và địa lý của các cộng đồng đa sắc tộc.

Hệ thống giáo dục bản địa ở Myanmar chủ yếu bao gồm các tu viện Phật giáo ở cả cấp tiểu học và cấp cao hơn. Chúng dựa trên (1) quy tắc đạo đức của Phật giáo, (2) quyền lực thần thánh của các vị vua, (3) thể chế của người đứng đầu thị trấn và (4) tỷ lệ biết đọc biết viết rộng rãi ở nam giới. Hệ thống giáo dục phương Tây được thành lập sau sự chiếm đóng của Anh vào năm 1886. Hệ thống mới công nhận quyền được giáo dục chính quy của phụ nữ trong các trường công lập và phụ nữ bắt đầu đóng vai trò giáo viên ngày càng quan trọng. Trường Cao đẳng Chính phủ tại Rangoon và Trường Cao đẳng Judson được thành lập vào thế kỷ 19 được hợp nhất thành Đại học Rangoon theo Đạo luật Đại học năm 1920.

Sau khi giành được độc lập vào năm 1948, đất nước này đã trải qua hơn một thập kỷ bất ổn chính trị cho đến khi cuộc đảo chính năm 1962 đưa chính phủ xã hội chủ nghĩa tập trung mạnh mẽ lên nắm quyền. Sau đó, đã có những cải thiện rõ rệt trong giáo dục. Khoa học được nhấn mạnh cùng với các môn học thuật tổng quát, giáo dục công dân và nghệ thuật thực tế. Việc đi học tiểu học cho trẻ em từ 5 đến 9 tuổi trở nên miễn phí nếu có. Số lượng tuyển sinh vào các trường tiểu học, trung học và giáo dục đại học đều tăng.

Các bang Mã Lai, Singapore và các khu vực của Bắc Borneo là thuộc địa của Anh cho đến khi được tổ chức lại thành quốc gia Malaysia vào năm 1963. Singapore rời khỏi liên minh vào năm 1965 để trở thành một bang độc lập. Kết quả là, trong khi Malaysia và Singapore có chung nguồn gốc giáo dục, hệ thống giáo dục của họ lại khác nhau sau năm 1965.

Dưới sự cai trị của Anh, đặc điểm quan trọng nhất của giáo dục trên Bán đảo Mã Lai là cơ cấu các trường tiểu học theo bốn dòng ngôn ngữ—tiếng Mã Lai, tiếng Trung, tiếng Anh và tiếng Tamil. Học sinh trong chương trình tiếng Anh được hưởng ưu đãi tiếp cận giáo dục trung học và đại học cũng như việc làm trong chính phủ và thương mại. Sau năm 1963, các nhà lãnh đạo Malaysia đã tìm cách bản địa hóa và thống nhất xã hội của họ bằng cách sử dụng tiếng Mã Lai làm phương tiện giảng dạy ở các trường học sau cấp tiểu học và chỉ dạy tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai. Ngược lại, chính phủ Singapore khuyến khích mọi người học tiếng Anh, cộng với một ngôn ngữ địa phương khác—tiếng Trung, tiếng Mã Lai hoặc tiếng Tamil. Do đó, ở cả Malaysia và Singapore, việc học ngôn ngữ đã trở thành một vấn đề quan trọng trong nỗ lực của người dân nhằm tiếp cận các cơ hội kinh tế xã hội cũng như trong nỗ lực của các nhà lãnh đạo chính trị nhằm thống nhất cộng đồng đa sắc tộc của họ.

Những nỗ lực phổ biến giáo dục ở Malaysia và Singapore đã thành công đáng kể. Đến năm 1968, tất cả trẻ em độ tuổi tiểu học ở Singapore đều được đi học. Ở cả hai nước, số lượng tuyển sinh bậc trung học và đại học tiếp tục tăng nhanh. Cả hai quốc gia đều được cung cấp đầy đủ trường học, sách giáo khoa và giáo viên được đào tạo.

Từ năm 100 đến năm 1500 CN, tầng lớp quý tộc Indonesia đã áp dụng các giáo lý của Ấn Độ giáo và Phật giáo, trong khi giáo dục cho người dân thường được cung cấp chủ yếu một cách không chính thức thông qua cuộc sống gia đình hàng ngày. Hồi giáo, được du nhập vào quần đảo vào khoảng năm 1300, đã lan truyền nhanh chóng dưới hình thức các trường học Qurʾān. Một số trường học đầu tiên theo dòng phương Tây được thành lập bởi các linh mục người Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha vào thế kỷ 16. Khi thực dân Hà Lan ngày càng giành được quyền kiểm soát các hòn đảo, họ đã thành lập các trường học theo khuôn mẫu ở Hà Lan, chủ yếu dành cho học sinh châu Âu và Á-Âu. Năm 1848, chính phủ Đông Ấn thuộc Hà Lan chính thức cam kết cung cấp giáo dục cho người dân bản địa. Tuy nhiên, mặc dù số lượng giáo dục dành cho người dân đảo bản địa tăng lên trong thế kỷ tiếp theo, nền giáo dục phương Tây dưới thời Hà Lan chưa bao giờ đến được với phần lớn dân số.

Sau khi người Indonesia giành được độc lập từ người Hà Lan vào năm 1949, họ đã tìm cách cung cấp phổ cập giáo dục tiểu học và một lượng lớn giáo dục trung học và đại học. Tiến bộ hướng tới mục tiêu này sau năm 1950 diễn ra nhanh chóng, bất chấp thách thức về tốc độ tăng dân số hàng năm khoảng 2,3%. Tuyển sinh sau năm 1950 tăng đáng kể ở cấp tiểu học, trung học và đại học. Phần lớn các trường học trong nước thuộc trường phái thế tục phương Tây, và các trường Hồi giáo còn lại được yêu cầu cung cấp các môn học thế tục bên cạnh các môn học tôn giáo.

Philippines thời tiền Tây Ban Nha sở hữu một hệ thống chữ viết tương tự như tiếng Ả Rập và không có gì lạ khi người lớn biết đọc và viết. Việc khắc sâu lòng tôn kính thần Bathala, sự vâng phục chính quyền, lòng trung thành với gia đình hoặc dòng tộc, và tôn trọng sự thật và lẽ phải là mục tiêu chính của giáo dục. Sau cuộc chinh phục của người Tây Ban Nha, các cơ sở giáo dục đầu tiên được thành lập theo đường lối phương Tây, ngoài các trường học giáo xứ do các nhà truyền giáo điều hành, đều thuộc lĩnh vực giáo dục đại học. Trường Cao đẳng Santo Tomás, được thành lập vào năm 1611 và được nâng lên thành một đại học vào năm 1644–45, đã phục vụ trong nhiều thế kỷ như một trung tâm sức mạnh trí tuệ cho người dân Philippines. Tuy nhiên, tăng trưởng giáo dục chậm, chủ yếu là do thiếu sự hỗ trợ của chính phủ.

Với sự ra đời của sự cai trị của Mỹ, sự căng thẳng đặt ra đối với giáo dục tiểu học phổ cập trong chính sách do Tổng thống Hoa Kỳ công bố. William McKinley vào ngày 7 tháng 4 năm 1900, đã dẫn đến sự phát triển nhanh chóng trong giáo dục tiểu học. Một số cơ sở giáo dục đại học cũng được thành lập từ năm 1907 đến năm 1941, trong đó có Đại học Philippines (1908). Tuy nhiên, các tổ chức giáo dục đại học tư nhân vượt xa số lượng các tổ chức nhà nước, do đó cho thấy một xu hướng vẫn là một điểm đặc trưng của hệ thống giáo dục đại học ở Philippines.

Nước Cộng hòa mới của Philippines nổi lên sau Thế chiến thứ hai đã đưa ra một loạt kế hoạch phát triển quốc gia bao gồm các hợp phần nhằm đổi mới và mở rộng giáo dục với việc thúc đẩy hiện đại hóa kinh tế xã hội. Sau năm 1948, số lượng tuyển sinh tăng lên đáng kể ở các trường tiểu học, trung học và đại học. Vào cuối thế kỷ 20, Philippines có hơn 1.000 cơ sở giáo dục đại học và gần như tất cả học sinh tiểu học đều theo học tại các trường công.

Hệ thống giáo dục truyền thống ở Thái Lan được lấy cảm hứng từ triết lý sống của người Thái, dựa trên: 1) sự cống hiến cho Phật giáo Nguyên thủy, với sự nhấn mạnh vào sự xuất sắc về mặt đạo đức, sự rộng lượng và chừng mực, 2) sự tôn kính đối với nhà vua, và 3) lòng trung thành với gia đình. Sự khởi đầu của hệ thống giáo dục hiện đại có thể bắt nguồn từ năm 1887, khi Vua Chulalongkorn thành lập một Bộ Giáo dục với các cố vấn nước ngoài, chủ yếu là các nhà giáo dục người Anh. Dần dần, các trường học ở chùa được thành lập. Quá trình Tây phương hóa giáo dục được tăng cường với việc thành lập một trường y vào năm 1888, một trường luật vào năm 1897 và một trường trang hoàng vào năm 1902 để giáo dục phổ thông cho “con trai của giới quý tộc”. Nó được chuyển đổi thành Trường Cao đẳng Dịch vụ Dân sự vào năm 1910.

Việc bãi bỏ chế độ quân chủ chuyên chế sau cuộc cách mạng năm 1932 đã kích thích chính phủ tăng cường cung cấp giáo dục ở tất cả các cấp, đặc biệt là đào tạo chuyên gia ở các cơ sở giáo dục đại học. Bắt đầu từ năm 1962, loạt kế hoạch phát triển 5 năm của quốc gia đã giao cho các cơ sở giáo dục một vai trò quan trọng trong việc chuẩn bị nhân lực. Chính phủ giám sát tất cả các cơ sở giáo dục, công cộng và tư nhân. Tài trợ cho giáo dục chủ yếu là trách nhiệm của chính phủ, được bổ sung bởi khu vực tư nhân. Tiếng Thái là ngôn ngữ giảng dạy ở mọi cấp độ, trong đó tiếng Anh được dạy như ngôn ngữ thứ hai trên lớp bốn.

Trong gần bốn thế kỷ trước khi người Pháp đến vào năm 1863, hệ thống giáo dục ở Campuchia phát triển xung quanh Phật giáo Nguyên thủy, trở thành tôn giáo chính thức vào cuối năm 1430 dưới ảnh hưởng của Thái Lan. Năm 1887, Campuchia trở thành một phần của Liên minh Đông Dương thuộc Pháp và mãi đến năm 1954 mới giành được độc lập hoàn toàn. Các trường chùa, nơi giảng dạy giáo dục ở cấp tiểu học, đã được tu sửa và tích hợp vào hệ thống tiểu học do Bộ Giáo dục quản lý.

Nội chiến trong suốt những năm 1970 đã làm gián đoạn nền giáo dục cho đến khi lực lượng Việt Nam lật đổ chính phủ Khmer Đỏ vào năm 1979. Đến giữa những năm 1980, các trường học đã mở cửa trở lại với tổng số học sinh đăng ký gần hai triệu học sinh trong suốt bốn năm tiểu học, ba năm trung học cơ sở và ba năm học cơ cấu cấp trung học phổ thông. Các trường trung học và một số trường cao đẳng giáo dục đại học của đất nước đang trong tình trạng xây dựng lại. Phần lớn việc đào tạo giáo viên được thực hiện dưới hình thức các khóa học ngắn hạn và các lớp học xóa mù chữ dành cho người lớn không chính quy được nhân lên với tốc độ nhanh chóng.

Trường chùa là đơn vị chính của hệ thống giáo dục truyền thống ở Lào. Những nỗ lực hướng tới hiện đại hóa xuất hiện sau khi đất nước trở thành nước bảo hộ của Pháp vào năm 1893 và cuối cùng sau khi được sáp nhập vào Liên minh Đông Dương thuộc Pháp vào năm 1904. Phương tiện giáo dục đã được đổi sang tiếng Pháp khi Dịch vụ Giáo dục Pháp được thành lập.

Năm 1975, sau 30 năm cách mạng liên tục, chính quyền xã hội chủ nghĩa được thành lập và giáo dục được ưu tiên hàng đầu. Trong vòng một thập kỷ, hơn 3/4 tổng số trẻ em từ 7 đến 11 tuổi học tiểu học 5 năm, khoảng một nửa số trẻ em từ 12 đến 14 tuổi học trung học cơ sở 3 năm và khoảng 1/4 trong số những đứa trẻ từ 15 đến 17 tuổi học trung học phổ thông ba năm.

Trường chùa là đơn vị chính của hệ thống giáo dục truyền thống ở Lào. Những nỗ lực hướng tới hiện đại hóa xuất hiện sau khi đất nước trở thành nước bảo hộ của Pháp vào năm 1893 và cuối cùng sau khi được sáp nhập vào Liên minh Đông Dương thuộc Pháp vào năm 1904. Phương tiện giáo dục đã được đổi sang tiếng Pháp khi Dịch vụ Giáo dục Pháp được thành lập.

Năm 1975, sau 30 năm cách mạng liên tục, chính quyền xã hội chủ nghĩa được thành lập và giáo dục được ưu tiên hàng đầu. Trong vòng một thập kỷ, hơn 3/4 tổng số trẻ em từ 7 đến 11 tuổi học tiểu học 5 năm, khoảng một nửa số trẻ em từ 12 đến 14 tuổi học trung học cơ sở 3 năm và khoảng 1/4 trong số những đứa trẻ từ 15 đến 17 tuổi học trung học phổ thông ba năm.

Sự thống trị lâu dài của Trung Quốc ở Việt Nam đã gây ra ảnh hưởng mạnh mẽ của Nho giáo và Đạo giáo đối với hệ thống giáo dục Việt Nam, mặc dù hệ thống giáo dục này tập trung vào Phật giáo. Sự thiết lập quyền cai trị của Pháp, bắt đầu với việc chiếm đóng Sài Gòn (nay là Thành phố Hồ Chí Minh) vào năm 1859, đã dẫn đến sự phát triển dần dần của một mô hình giáo dục tương tự như phần còn lại của Liên minh Đông Dương. Những nỗ lực phát triển giáo dục của Việt Nam đã bị cản trở bởi cuộc chiến tiếp diễn từ Thế chiến thứ hai trở đi và sau khi đất nước bị chia cắt vào năm 1954, bởi cuộc chiến giữa miền Nam và miền Bắc. Sau khi chiến tranh kết thúc vào năm 1975, chính quyền cộng sản đã cố gắng “cải tạo” miền Nam bị chinh phục và tìm cách thiết lập nền giáo dục kỹ thuật và dạy nghề cần thiết cấp bách ở cấp trung học và cao hơn. Vào thập kỷ tiếp theo, có tám triệu học sinh ở các trường tiểu học, bốn triệu ở các trường trung học và hơn 115.000 học sinh ở các cơ sở giáo dục đại học.

Sự thống trị lâu dài của Trung Quốc ở Việt Nam đã gây ra ảnh hưởng mạnh mẽ của Nho giáo và Đạo giáo đối với hệ thống giáo dục Việt Nam, mặc dù hệ thống giáo dục này tập trung vào Phật giáo. Sự thiết lập quyền cai trị của Pháp, bắt đầu với việc chiếm đóng Sài Gòn vào năm 1859, đã dẫn đến sự phát triển dần dần của một mô hình giáo dục tương tự như phần còn lại của các vùng Đông Dương trước đây. Những nỗ lực phát triển giáo dục của Việt Nam đã bị cản trở bởi cuộc chiến tiếp diễn từ Thế chiến thứ hai trở đi và sau khi đất nước bị chia cắt vào năm 1954, bởi cuộc chiến giữa hai miền Nam Bắc của Việt Nam từ 1955 đến 1975.

Sau khi chiến tranh kết thúc vào năm 1975, chính quyền Cộng sản đã tìm mọi cách “cải tạo” miền Nam và với sự giúp đỡ của các chuyên gia giáo dục của UNESCO bắt đầu áp dụng nền giáo dục kỹ thuật và dạy nghề cần thiết cấp bách ở cấp trung học và cao đẳng. Vào khoảng 1985, cả nước Việt Nam có khoảng 8 triệu học sinh ở các trường tiểu học, 4 triệu ở các trường trung học và hơn 115.000 học sinh ở các cơ sở giáo dục đại học.